Öküz Kara Mehmet Paşa, Hain Ahmet Paşa, Tırnakçı Hasan Paşa...

İNSANA, 'GEL DE ÇİZME' DEDİRTEN VEZİRLER...

Sunder Erdoğan, Türk karikatürünün nevişahsına münhasır ustalarından biri. Çarşaf, Gırgır, Yorgan, Gümgüm, Atmaca gibi mizah dergileri, çeşitli çocuk dergiler ve Güldürü Üretim Merkezi (GÜM)'de Aziz Nesin, Müjdat Gezen ve Kandemir Konduk gibi usta mizahçılarla çalıştı.

Babıali'nin, İkitelli'ye taşındığı yıllarda emekli olup Kaş'a yerleşen Erdoğan, açtığı çok sayıdaki karikatür sergisine bir yenisini daha ekledi. Ancak Erdoğan'ın Kaş Kültür Evi'nde açılan ve 15 Nisan'a kadar ziyaretçilerini ağırlayacak olan sergide, Osmanlı'nın birbirinden ilginç lakaplarıyla anılan vezirleri konu ediliyor.

30 çalışmayı içeren sergi camaltı tekniğiyle çizilen karikatürlerin biraraya getirilmesiyle oluşturulmuş. Ressam Ülkü Erdoğan'ın guaj resimlerinden oluşan çalışmalarıyla bir arada hazırlanan sergide, öyle ilginç vezir lakapları var ki, Erdoğan, 'bugün olsa bu lakapları takanlar mahkemeyi boylar' diyor.

Öküz Kara Mehmet Paşa, Yemişçi Hasan Paşa, Zurnazen Mustafa Paşa, Tırnakçı Hasan Paşa, Cenaze Hasan Paşa, Hain Ahmet Paşa, Kavanoz Ahmet Paşa, Daltaban Mustafa Paşa...

Bu ilginç lakaplı vezirler, Sunder Erdoğan'ın sergisine konu ettiği isimlerden yalnızca bir kaçı. Türkiye'de basın özgürlüğü, ifade ve eleştiri özgürlüğünün çokça tartışıldığı, mizahçıların, gazetecilerin, ve iktidarı eleştirenlerin yargılandığı bu dönemde, Sunder Erdoğan'a Osmanlı dönemi mi, bugünkü dönem mi daha özgür diye sorduk.

İşte Sunder Erdoğan'ın bu soruya verdiği yanıt ve o serginin detayları...

İNSANA 'GEL DE ÇİZME' DEDİRTEN VEZİRLER...

"Osmanlı tarihi boyunca 215 tane veziri azam görev yapmış. Bunların önemli bir kısmının lakapları benim fevkalede ilgimi çekmiştir. Hatta bazı öyle garip lakaplar vardır ki, 'gel de bunun karikatürünü çizme' dedirtir insana. İşte bu düşünceden yola çıkarak ilginç lakapları olan Osmanlı vezirlerinin karikatürlerini camaltı tekniğiyle çalışmaya başladım. Görüldüğü gibi lakaplarıyla benzeşen tiplemeler yaptım. Çünkü vezirlerin nasıl bir tipe malik olduklarını bilmiyoruz. Ama karikatür tadıyla biraz da espri katarak lakabıyla eşdeğer çizimler yaptım. Böylece bu sergi ortaya çıktı. Sergide bana göre ilginç lakabı olan vezirlerin karikatürlerinden oluşan otuz çalışma var.

DALTABAN İBRAHİM PAŞA'NIN SIRRI

Semiz Ali Paşa, Zurnazen Mustafa Paşa, Cenaze Hasan Paşa, Kavanoz Ahmet Paşa gibi lakaplarla anılan vezirlerin hepsinin de birer hikayesi var. Örneğin Daltaban İbrahim Paşa.. Saraya acemi oğlan olarak geldiğinde, daima yalınayak dolaştığı için kendisine 'Daltaban' lakabını takmışlar.

OSMANLI'DA HALKIN ELEŞTİRİ GÜCÜ NASILDI

Lakapları saray çevresindekiler takıyor. Ancak çoğu zaman halkın taktığı kalaplar da var. Vezirler genellikle lakaplarıyla anılıyorlar. Tarihe de öyle geçmişler. Özellikle Reşat Ekrem Koçu'nun Osmanlı tarihine magazinel boyuttaki ilgisi bu tür kaynaklar açısından çok verimlidir. Naima'da bile benzer örnekleri bulmak mümkün. Hatta dönemin vakanivüsleri bile özellikle halk arasında bu lakapların çok revaçta olduğunu aktarır. Çünkü halk yalın konuşur. Bilhassa vezirin lakabında olumsuzluk içeren bir yan varsa üzerine basa basa söyler halk bunu. Bir nevi eleştiri yöntemi bu. Halk bu yolla veziri küçümsüyor, ti'ye alıyor. Örneğin sarayda Hain Ahmet Paşa lakaplı bir vezir var. 'Hain' diye anılıyor, çünkü donanmayı Mısır'a kaçırmış, Osmanlı donanmasına en büyük darbeyi vurmuş. Osmanlı'nın ekmeğini yiyor, hizmet görüyor ama donanmayı Mısır'a kaçırınca adı haine çıkıyor ve bu lakap olarak yerleşiyor.

OSMANLI DÖNEMİ ELEŞTİRİ AÇISINDAN BUGÜNDEN DAHA HOŞGÖRÜLÜYDÜ

Günümüzde böyle bir şey olsa bu türden bir lakabı takanlar mahkemeyi boylarlar. Türkiye'de günümüzdeki ortamla Osmanlıyı kıyaslayacak olursak, Osmanlı'nın daha hoşgörülü olduğunu söylemek mümkün. Biliyorsunuz yakın zaman önce Başbakanı kediye benzeterek çizilen karikatür nedeniyle kıyamet koptu. Bu biraz da anlayışla ilgili bir durum. Bir de şunu söylemekte yarar var; o dönem devşirilen çocukların isimlerinin birbirine çok benzemesinin de etkisi vardır lakap verilmesinde. Örneğin kaç tane Hasan var, kaç tane Mehmet var sarayda. Bu nedenle lakaplar bir nevi etiket gibi kullanılmış. Hemen hemen bütün vezirlerin birer lakabı var. Adeta soyadı gibi."

Yusuf Yavuz-kaş